INWENTARYZACJA OBIEKTÓW ZESPOŁU FABRYKI SUKNA

INWENTARYZACJA DZIEDZICTWA KULTURALNEGO
Bielsko-Biała ul. Dworkowa/Sempołowskiej INWENTARYZACJA BUDOWLANO-KONSTRUKCYJNA

1. Przedmiot, cel i zakres opracowania

Przedmiotem opracowania jest kompleks budynków poprzemysłowych zlokalizowanych w Bielsku-Białej przy zbiegu ulic Dworkowej i Sempołowskiej (pgr 341/13 obręb Biała Miasto). Celem opracowania jest inwentaryzacja budowlana obiektów kubaturowych połączona z opisem stanu zachowania istniejącej konstrukcji.

Zakres opracowania obejmuje pięć częściowo połączonych ze sobą obiektów, które zostały oznaczone zgodnie z załączonym Planem sytuacyjnym symbolami:
- obiekt A - hala szedowa >>>
- obiekt B - budynek parterowy wyższy >>>
- obiekt C - budynek parterowy niższy >>>
- obiekt D - budynek biurowy dwukondygnacyjny >>>
- obiekt E - przewiązka >>>

Kliknij na litery oznaczone na mapie i zobacz szczegóły inwentaryzacji poszczególnych obiektów

2. Podstawa opracowania

2.1. Podstawy formalne
Zlecenie Inwestora - Bielskiego Stowarzyszenia Artystycznego "Teatr Grodzki".
2.2. Podstawy techniczne
- Wizje lokalne połączone ze szczegółowymi oględzinami budynków oraz wykonaniem dokumentacji
fotograficznej przeprowadzone we wrześniu i październiku 2007 roku.
- Inwentaryzacja własna pięciu obiektów objętych opracowaniem przeprowadzona we wrześniu i
październiku 2007 roku.
- "Inwentaryzacja geodezyjna istniejących obiektów kubaturowych Bielsko-Biała ul. Dworkowa 3/obręb Biała Miasto pgr 341/13" wykonana przez uprawnionego geodetę inż. Jakuba Strycharczyka w październiku 2007roku
- Zgromadzone materiały archiwalne dotyczące historii obiektów.
- Przewodnik "Bielsko-Biała Dziedzictwo Kulturowe" wydawca: Stowarzyszenie "Olszówka"
- Udostępnione "Opisy stanu technicznego hali tkalni oraz budynków byłych ZPW "Merilana" położonych w Bielsku-Białej przy ul. Dworkowej 3" opracowane przez mgr inż. Jerzego Tereszkiewicza w listopadzie 2003 roku.
2.3. Analiza materiałów wyjściowych
Pomiary zewnętrzne istniejących budynków wykonane w ramach inwentaryzacji zostały przeprowadzone niezależnie od kontrolnej inwentaryzacji geodezyjnej. Otrzymane wyniki są zgodne. Występujące miejscowo różnice wynoszące około 1-3cm z uwagi na rozrzeźbienie brył, aktualny stan techniczny obiektów oraz znaczne ubytki tynków zewnętrznych należy uznać za dopuszczalne.
Wszystkie obiekty zostały udostępnione w całości, za wyjątkiem pojedynczych pomieszczeń oznaczonych na rysunkach. W zdecydowanej większości budynków pomiary ze względu na zły stan techniczny oraz ich magazynowy obecnie charakter były bardzo trudne, a miejscami wręcz niemożliwe. Zły stan posadzek występujący praktycznie we wszystkich obiektach (nierówne, z licznymi ubytkami) znacznie utrudniał pomiary wysokościowe.
Obiekt B (budynek parterowy wyższy) ma zawalony dach. Jego drewniana, dość masywna konstrukcja oraz deskowanie tarasują praktycznie całe jednoprzestrzenne wnętrze co zostało uwidocznione na zdjęciach. Na miejscu pozostały pojedyncze elementy więźby (kilka krokwi oraz wiązar dachowy) co pozwoliło odtworzyć jej konstrukcję i kształt dachu. Ze względu na brak możliwości pomiarowych pokazane na przekroju B-B wielkości elementów drewnianych należy traktować jako orientacyjne. Zawalona, zbutwiała konstrukcja oraz jej wiszące, grożące runięciem resztki ograniczyły możliwości pomiarowe wewnątrz budynku do ściany południowej i wschodniej.
Obiekt C (budynek parterowy niższy) jest częściowo lub całkowicie podpiwniczony. Jedyne znane zejście do piwnicy znajduje się w zewnętrznej ścianie północnej. Obecnie, prawdopodobnie ze względów bezpieczeństwa, zostało zagruzowane w sposób całkowicie uniemożliwiający dostęp do piwnic. W związku z tym na chwilę obecną piwnica została wyłączona z inwentaryzacji. Jej zasięg i faktyczny stan techniczny są nieznane.
W obiekcie D piętro budynku jest w zasadzie niedostępne. Przejście z wysokiego budynku "Teatru Grodzkiego" oraz wejście od strony zewnętrznych schodów stalowych zostały zamurowane. Pomiarów dokonano wchodząc na piętro przez okno.
W obiektach C, E drewniana więźba dachowa jest niewidoczna (zasłonięta stropami) i całkowicie niedostępna.

3. Stan istniejący

3.1. Lokalizacja i opis ogólny zespołu budynków poprzemysłowych
Zespół budynków poprzemysłowych zlokalizowany jest w Bielsku-Białej w kwartale ograniczonym ulicami: Sempołowskiej, Broniewskiego, Dworkową i Kierową. Zajmuje północno-wschodni narożnik skrzyżowania ulic Dworkowej i Sempołowskiej (formalny adres ul. Dworkowa 3).
Przedmiotowe obiekty stanowią część większego kompleksu. Od północy zamyka go czterokondygnacyjny, duży budynek pofabryczny zlokalizowany wzdłuż ul. Sempołowskiej, który nie wchodzi w zakres niniejszego opracowania. Obecnie obiekt ten został adaptowany na potrzeby Bielskiego Stowarzyszenia Artystycznego "Teatr Grodzki". Mieszczą się w nim Zakłady Aktywizacji Zawodowej oraz Warsztaty Terapii Zajęciowej przeznaczone dla osób niepełnosprawnych.
Objęty zakresem opracowania zespół budynków składa się z pięciu częściowo połączonych ze sobą obiektów usytuowanych wokół wewnętrznego podwórza, na które prowadzi wjazd z ul. Dworkowej. Od południa zamyka je parterowa hala szedowa (obiekt A), a od północy ciąg dwóch przylegających do siebie, również parterowych budynków (obiekty B oraz C). Niższa część (C) stanowi rodzaj łącznika pomiędzy wyższą częścią (B), a czterokondygnacyjnym budynkiem "Teatru Grodzkiego". Podwórze od zachodu zamykają dwukondygnacyjny budynek biurowy (obiekt D) oraz przewiązka (obiekt E) łącząca go z halą szedowa. Stanowią one kontynuację zabudowy pierzei ulicy Sempołowskiej granicząc od północy z czterokondygnacyjnym budynkiem "Teatru Grodzkiego", a od południa z halą szedowa (A). Na chwilę obecną praktycznie wszystkie obiekty posiadają niezależne wejścia i nie są ze sobą powiązane komunikacyjnie, choć w przeszłości było prawdopodobnie inaczej. Wyjątek stanowi budynek biurowy (D) oraz przewiązka (E), które w poziomie parteru tworzą integralną całość.
Wszystkie budynki zostały wykonane w tradycji, choć ze względu na inny charakter i czas powstania znacznie różnią się rozwiązaniami konstrukcyjnymi, wyglądem oraz zastosowanymi materiałami. Szczegółowy opis poszczególnych obiektów został zawarty w pkt. 4-8.
3.2. Rys historyczny.
W miejscu tym już od 1826r. istniał drewniany młyn ulokowany na młynówce płynącej pod obecną ul. Sempołowskiej do zakola rzeki Białej. W 1827r. dobudowano nowy, murowany budynek fabryczny dawnej manufaktury sukna Dawida Grunewalda. W 1842r. został on przebudowany na potrzeby przędzalni wełny należącej do Christiana Wilhelma Zipsera, a w 1850r. po dokupieniu sąsiedniej parceli przekształcony w kompletną fabrykę sukna. Jej właścicielami od 1855r. byli bracia Thetschel. Litografia Bollmanna z tego okresu pokazuje murowany, czterokondygnacyjny budynek z poddaszem oraz niskim, parterowym aneksem maszynowni od strony południowej. Jest on widoczny na mapie katastralnej Białej z 1890r. Posiada formę bardzo zbliżoną do obecnego kształtu budynku "Teatru Grodzkiego".
W 1890r. do starej, niskiej maszynowni zlokalizowanej na przedłużeniu budynku głównego dobudowano od wschodu długie skrzydło nowego pomieszczenia maszyny parowej wraz z kotłownią (obiekty B oraz C). Autorem projektu maszynowni z 1890r. był znany bielski architekt Emanuel Rost. Obecny kształt budynku nieco odbiega od tych planów. W części wschodniej (obiekt B) został on poszerzony w kierunku północnym oraz nadbudowany wtórnie co widać w charakterze elewacji. Poszerzenie to mogło nastąpić jeszcze na etapie budowy lub w terminie późniejszym, na przykład podczas nadbudowania obiektu. Obecne elewacje pomimo pewnych przeróbek są wierne projektowi Emanuela Rosta.
Pod koniec XIX wieku w budynkach mieściła się fabryka papieru Braci Fiałkowskich, a następnie zakład filialny bielskiej fabryki sukna J.G.Bathelt.

Na mapie aktualizowanej po 1913r. kompleks fabryczny widnieje już rozszerzony do ulicy Dworkowej o nową halę szedową (obiekt A).
Brak bliższych danych dotyczących okresu powstania pozostałych budynków zamykających pierzeję ul. Sempołowskiej (obiekty D i E). Sądząc po rodzaju zastosowanej konstrukcji (elementy monolitycznego szkieletu żelbetowego) są one nowsze i mogą pochodzić z pierwszej połowy XX wieku. Obiekt D został wykonany prawdopodobnie równocześnie z nadbudowaniem o trzy piętra i poddasze starej parterowej maszynowni jako kontynuacji murowanego wysokiego budynku czterokondynacyjnego (obecnie "Teatr Grodzki"). Wskazują na to identyczne rozwiązania konstrukcyjne użyte w obu przypadkach oraz forma niektórych elementów (np. kształt podciągów).
3.3. Aktualny sposób użytkowania oraz stan prawny.
Po wojnie do 1982r. w kompleksie budynków mieściły się Zakłady Przemysłu Wełnianego "Merilana". Hala szedową była eksploatowana jako tkalnia. Obecnie większość obiektów stoi pusta, a jedynie parter budynku biurowego jest podnajęty prywatnej firmie szkolącej kierowców.
Budynki stanowiące własność Skarbu Państwa zostały przekazane Bielskiemu Stowarzyszeniu Artystycznemu "Teatr Grodzki" przez Prezydenta Miasta Bielska-Białej na podstawie Umowy Użyczenia z dnia 06.02.2007r.

Stan zachowania konstrukcji istniejących obiektów - wnioski końcowe.
Większość budynków znajduje się w złym lub bardzo złym stanie technicznym. Wiąże się to z wieloletnimi zaniedbaniami skutkującymi ich postępującą degradacją. Praktycznie na wszystkich obiektach wymiany wymagają elementy drewniane, a więc głównie więźba dachowa.
W hali szedowej (obiekt A) konstrukcja drewniana dachu wraz z podciągami i słupami kwalifikuje się do rozebrania. Odtworzenie kształtu hali może nastąpić zarówno w technologii drewnianej jak też stalowej lub mieszanej z elementami żelbetowymi.
Zwalony dach nad budynkiem parterowym wyższym (obiekt B) należy odtworzyć, a zdegradowany dach nad budynkiem parterowym niższym (obiekt C) należy rozebrać i również odtworzyć w pierwotnym kształcie.
Stropy żelbetowe oraz sklepienia ceglane w zadawalającym stanie technicznym wymagać jednak będą oceny nośności przeprowadzonej pod kątem przydatności do zmiany sposobu użytkowania.
Ściany murowane praktycznie we wszystkich obiektach po osuszeniu, wyremontowaniu i wymianie tynków mogą kwalifikować się do zachowania.
Zgromadzone na stosunkowo małej przestrzeni budynki należały do tego samego kompleksu fabrycznego rozbudowywanego przez wiele lat o kolejne elementy. Stanowiąc spójną funkcjonalnie całość różnią się między sobą formą architektoniczną, zastosowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi oraz technologią wykonania. Dlatego pomimo degradacji, która w różnym stopniu dotknęła wszystkie obiekty mogą one jako zespół stanowić świadectwo rozwoju myśli budowlanej na naszych terenach. Stanowiąc element dziedzictwa kulturalnego są warte odbudowy i adaptacji na nowe cele.