KOMUNIKACJA WIZUALNA I NIEWERBALNA W PRACY GRUPOWEJ.
Autorzy: Salvatore Arrigo, Alessandro Arrigo, ISMERC, Termini Imerese
Tłumaczenie z angielskiego: Katarzyna Rostocka
Celem projektu "Animowana Debata" było potwierdzenie prawdziwości
hipotezy, że można osiągnąć dobry wynik pracy edukacyjnej z uczniami
niepełnosprawnymi poprzez użycie technologi informatycznych, jednocześnie
wykorzystując artystyczne uzdolnienia uczniów. Włoskie doświadczenie
projektu skupiło się nie tylko na technicznych i artystycznych zdolnościach
uczniów, ale również na społecznych relacjach pomiędzy uczniami.
Włoscy realizatorzy projektu postawili przed sobą następujące cele:
stworzenie warunków do efektywnej pracy w grupach,
wzmocnienie
komunikacyjnych zdolności uczniów, szczególnie w zakresie słuchania
i wzajemnych relacji
rozwijanie
indywidualnej i grupowej motywacji do pracy twórczej,
Efektywna praca w grupach musi wynikać ze świadomego założenia,
że jej członkowie aby osiągnąć swój cel muszą polegać na sobie wzajemnie.
Ta strategia oparta jest na następujących elementach, które zwykle
są obecne w rozwoju każdej wydajnej pracy w grupach:
umiejętność
korzystania z zaawansowanych narzędzi wspólnie z instruktorem,
właściwa
ocena uczniów biorących udział w projekcie,
wola
wzajemnej współpracy wszystkich stron.
Praca grupowa
Trzy sycylijskie grupy zaangażowane w projekt "Animowana Debata"
pracowały wspólnie. Świadomość, że każdy z członków grupy musi polegać
na innym, dążąc do celu pod kierunkiem instruktora, doprowadziła
do rozwoju i rozpoznania poszczególnych ról. Gdy uczniowie zrozumieli
wagę współpracy pomiędzy poszczególnymi członkami grupy, mogli pracować
w taki sposób, że dzieląc zadania, odpowiadali na indywidualne porzeby.
Najważniejszym odkryciem projektu jest fakt, że współpraca całej
grupy ułatwiała mechanizm negocjacji, które pozwoliły wielu osobom
przestawić się z indwidualnego punktu widzenia na zbiorowy.
Zadania
Każdy członek grupy miał przydzieloną rolę zgodnie ze swoimi zdolnościami
i umiejętnościami; wyznaczano również zakres zadań, których realizacji
oczekiwano od każdego członka grupy. W trakcie warsztatów starano
się wskazywać uczestnikom, że tylko dobra komunikacja prowadzi do
wydajności i zaangażowania.
Prowadzenie grupy
Aspekt "kierownictwa" grupy sprawiał najwięcej problemów. Podejście
do prowadzenia grupy zastosowane przez włoskich realizatorów projektu
może być nazwane profesjonalną relacją. Przywódcą grupy powinien
być ktoś, kto sprawuje nie tylko kierownictwo, ale też szczególną
rolę negocjacyjną. Ważne jest również, aby kierowanie grupą było
jak najbardziej obiegowe a jego funkcja dzielona z członkami grupy
stosownie od zadań i celów. W grupach działających w projekcie "Animowana
Debata" "wyznaczono" przywódców/liderów ale bez formalnego przypisania
im władzy; to dzięki nim zostały osiągnięte cele grupy. Nie oznacza
to, że wyznaczanie liderów grup było łatwe, ten proces we włoskiej
części projektu "Animowana Debata" nie został nigdy skończony.
Komunikacja
W działaniach grupowych komunikacja zapewnia odpowiednią wydajność
pracy, wymianę informacji i umożliwia wspólną ocenę osiągniętych
rezultatów.
Trzy zasadnicze techniki komunikacyjne na trzech poziomach wykorzystanych
w projekcie:
Rozmowa
wywołująca emocje na temat strukturalnych relacji grupy
Informacja
- wymiana wiedzy
Informacja
dotycząca indywidualnych zmian i postaw, które mogą wpłynąć na zachowanie
grupy
Komunikacja oparta na tych trzech elementach pozwoliła zweryfikować
język grupy oraz zdefiniować kodeks porozumienia. Trzy grupy rozwijały
swoje umiejętności komunikacyjne - pracując wszyscy uczestnicy warsztatów
słuchali i rozmawiali o własnych odczuciach. Konflikty, które są
zwykle nie do uniknięcia, rozwiązywano starając się wprowadzić w
życie zasadę: "nie ma zwycięzców ani przegranych".
W ten sposób członkowie grup rozwijali siebie a ich współpraca oparta
była na wzajemnym szacunku, empatii, akceptacji i szczerości. Jednocześnie
grupy poznawały zalety otwartej i lojalnej konfrontacji w relacjach
społecznych. Często różnice stawały się siłą grup; co więcej, proces
komunikacji stawał się łatwiejszy gdy przechodzono na poziom niewerbalny
(pomagały tu przede wszystkim scenorysy, szkice, projekty, prace
z plasteliny). Prace plastyczne oraz kolejne etapy pracy animacyjnej
wspomagały komunikację wewnątrz grup, oraz na zewnątrz - pomiędzy
grupami włoskimi i polskimi.
Atmosfera pracy
Na to, co nazywamy atmosferą pracy składają się opinie i wrażenia
poszczególnych członków grupy, dotyczące jakości środowiska pracy.
Atmosfera jest postrzegana jako dobra wtedy, gdy istnieje odpowiednia
harmonia pomiędzy członkami grupy.
Jednym z największych problemów w zapewnieniu dobrej atmosfery pracy
był czynnik społeczny i ekonomiczny.
Dobra atmosfera pracy pozwala na rozpoznanie i ocenę indywidualnych
ról, na otwartą i zrozumiałą komunikację, w której obowiązują odpowiednie
reakcje na zachowanie ludzi. Wpływ na atmosferę ma również instruktor
oraz to, czy cele dobrano właściwie do możliwości grupy. Według oceny
włoskich realizatorów projektu te założenia zostały zrealizowane
z powodzeniem.
Cele
Praca w żadnej grupie nie będzie wydajna, jeśli jej cele nie zostaną
jasno sprecyzowane oraz jeśli nie będą podzielane przez członków
grupy. Cele muszą być zdefiniowane pod kątem przyszłych osiągnięć,
skonstruowane w oparciu o możliwe do zbadania dane, a środki wyznaczone
do realizacji celów jasno wyrażone i zmierzone. Wyraźnie określone
cele wzmacniają poczucie jedności i przynależności do grupy oraz
precyzują relacje w grupie, wpływają na atmosferę pracy. Główny cel,
który postawiono trzem włoskim grupom to realizacja dwóch animacji.
Celem szczegółowym było wykreowanie takiego wizerunku pracy, w którym
każdy członek grupy odnajdzie dla siebie pożyteczne doświadczenie.
Rywalizacja w grupie
Problem rywalizacji powinien zostać potraktoway z należytą uwagą
w każdej grupie uczniów, którzy realizują wspólny cel. Wśród włoskich
uczestników projektu zaobserwowaliśmy kilka odmian rywalizacji:
Skrajny,
"nadmierny" entuzjazm,
Odseparowywanie
się od grupy niektórych dziewcząt,
Apodyktyczność,
Nietolerancja,
Wycofywanie
się.
Przeciwstawić się tym zachowaniuom można jedynie, egzekwując jasno
określone reguły pracy. Niestety dopilnowanie przestrzegania zasad
jest bardzo trudne w grupach dzieci, dla których egoizm to naturalne
zjawisko.
Ustalono więc plan rozwoju interpersonalnego grupy i jej członków,
który miał stopniowo wyciszać przejawy niezdrowej rywalizacji. Składał
się on z dwóch faz. Pierwsza faza to "promocja" następującyc atrybutów
komunikacji:
cisza
komunikacja
niewerbalna
łatwy
język znaków
otwarte
pytania
informacja
zwrotna
wiadomości
przezwyciężanie
oporu
W drugiej fazie zadaniem uczniów było zastosowanie tych metod komunikacji
podczas pracy. Uczniowie otrzymali więc de facto zadanie samodzielnego
przeciwstawienia się przejawom rywalizacji (oczywiście w ten sposób
nie nazwano tego zadania). Efekt osiągnięto - była nim niewątpliwie
większa dojrzałość relacji w grupie. Koniecznym wzmocnieniem przeciwdziałania
rywalizacji było uświadamianie uczniom, że w tym projekcie nie ma
miejsca żadna weryfikacja, tego czy przyswoili sobie materiał, żadna
weryfikacja zdobytej wiedzy. Uczniowie byli przekonywani do tego,
że najważniejsza jest wizualna jaki i niewerbalna komunikacja podczas
relacji międzyludzkich.
Kwestie metodyczne (wspólne procedury)
W pracy włoskich instruktorów projektu "Animowana Debata" wykorzystywano
techniki zaczerpnięte z modelu andragogiki Malcoma Knowels'a.
Uczący
musi być zaangażowany w planowanie i ocenianie swojej nauki,
Doświadczenia,
włączając błędy, stanowią podstawę do aktywnego uczenia się,
Zainteresowanie nauką jest większe, jeśli ma ono natychmiastowe
odniesienie do życia osobistego,
Uczenie
jest skoncentrowane raczej na problemie niż na definicjach,
Kierowanie
procesu wychowawczego ku jakości i stosowności,
Metoda ta ma dwojakie znaczenie: z jednej strony ustanawia reguły,
kryteria i zasady, które normują działania grupy, z drugiej zaś zwraca
uwagę na formalną organizację i efektywne planowanie działań.
Proces planowania
We włoskiej części projektu "Animowana Debata" zaplanowano
i przyjęto następującą metodologię pracy.
Faza pierwsza: ocena sytuacji.
W tej fazie zidentyfikowano problem. Z analizy grupy wynikało,
że żaden z jej członków nie miał dużego doświadczenia pracy
w grupie, ani też nie posiadał umiejętności pracy z komputerem.
Niemniej jednak, nawet jeśli uczniowie zaangażowani w projekt
nie posiadali konkretnych, zdawało by się wymaganych doświadczeń,
inne badania wykazały, że ten rodzaj braku nie wyklucza osobistych
zdolności w kierunku technologi informatycznych, działań
artystycznych i pracy grupowej.
Przed fazą planowania problem był analizowany z punktu widzenia
możliwości dotrarcia do uczniów oraz z punktu widzenia zasobów
i więzi: najlepszą strategią było nawiązanie współpracy z
lokalnym partnerem w Termini Imerese i Trabii. Równowaga
pomiędzy zasobami a związkami dała nam możliwość rozpoznania
poprzednich doświadczeń grupy na temat interakcji, zainteresowania
grupy połączonego z pracą, jej oczekiwań i życia.
Faza druga: grupa planująca
wyróżniła cele szczegółowe, ze szczególnym uwzględnieniem następujących
kryteriów:
Jasność
w sformułowaniu,
Unikanie
dwuznaczności,
Możliwość
pomiaru dzięki przynajmniej jednemu wskaźnikowi dla każdego
celu,
Praktyczność
i adekwatność,
Podczas formułowania określonych celów unikano niejasnych wyrażeń
takich jak "doceniać", "być świadomym", "być rozważnym". Natomiast
preferowanymi określeniami były czasowniki związane z działaniem,
takie jak, "budować", "porównywać", "tworzyć", "opisywać",
"organizować", czyli te, które można połączyć z widocznymi
działaniami.
Faza trzecia: planowanie
oceny. Grupa planująca uznała za ważne nie tylko określenie
kryteriów oceny poprzez wyznaczenie wskaźników i standardów:
Wskaźniki
procesu
Wskaźniki
wydajności
Wskaźniki
skuteczności
Wyróżniające się (charakterystyczne) cechy tych wskaźników
zostały wskazane poprzez ich adekwatność i specyfikę. Użycie
tych wskaźników zostało zastosowane tylko do istotnych działań
projektu.
Faza czwarta: definicja programu operacyjnego
Planowanie oznacza określanie celów dla rozwiązania problemu, ustalenie
sposobów i czasu potrzebnego do realizacji i oceny wyników. Program
operacyjny projektu był zaplanowany jako ciąg działań i wydarzeń,
które miały być realizowane tak, aby osiągnąć cele. Przedstawiał
ostatnią fazę planowanych czynności, przy jego tworzeniu kładziono
szczególny nacisk na to, by udzielić odpowiedzi na pytania: kto?,
jak?, kiedy?, co?.
Faza piąta: realizacja monitorowana
przez koordynatora.
Faza szósta: ocena wyników oszacowanych
z użyciem wskaźnika skuteczności.
Kreatywność w pracy
Postępy w kreatywności włoskich uczestników projektu "Animowana Debata"
wyznaczyły postępy w następujących etapach pracy:
1. Postęp w pracy plastycznej.
Zmysł artystyczny w grupie uczniów biorących udział w projekcie
obniża się w grupie uczniów w wieku pomiędzy 10 i 16 lat; użyte
kolory to
zwykle najczęściej używane ogólne kolory i odcienie. Wyobraźnia
była skupiona na użyciu konkretnych form powiązanych z typami
aplikacji.
Tworzenie skomplikowanych szkiców, zróżnicowanych kompozycji
i geometrycznych układów oraz użycie różnych materiałow (ołówków,
kredy, pędzli, wosku)
podniosło poziom wyobraźni twórczej oraz wpłynęło na użycie bardziej
precyzyjnych i zróżnicowanych gam kolorów
2. Zaawansowanie w animacji:
Porównując z początkowym tworzeniem klasycznych szkiców, proces animacji
wymaga rozważenia problemu czasu tworzenia przedstawionego dzieła.
3. Zaawansowanie w dziedzinie
wiedzy o komputerach, filmie, fotografice
i animacji
Niektórzy z uczniów mieli już ogólną wiedzę na temat korzystania
z komputerów, która była stopniowo poszerzana równolegle z rozwijanymi
umiejętnościami artystycznymi. Odbywało się to dzięki możliwościom
jakie oferują potężne narzędzia pracy z obrazem.
Bibliografia
- E.Spaltro, P.De la Vito: Piscitelli Psicologia per le organizzazioni
Lei l'Italia Nuova Roma 1990 Scientifica
- Salvatore Arrigo: Cpe del di generazioni di le disagio, 1995.
- G.P. Quaglino, M.Mander io climi organizzativi Il Mulino Bologna
1987
- G.P. Quaglino, il casagrande di S., A. Castellano Gruppo di lavoro
il lavoro di raggruppi Tenda di Raffaello Editore Milano 2001
- Lewin K. Principi di topologica di psicologia O.S. Firenze Firenze
1961
- Lewin K. Teoria e la sperimentazione in psicologia sociale Il Mulino
Bologna 1976
- Spaltro E. Gruppi e cambio Etas Kompass Milano 1970
- Spaltro E. Molteplicita Patrono Bologna 1985
